Đường 7 (nay là quốc lộ 25),âuchuyệncủangườichínhủlivescore.7m nơi đãdiễn ra nhiều cuộc ly tán nhất vào những ngày cuối chiến tranh năm 1975. Nhưngsau cuộc chiến, sau mất mát chia lìa là những cuộc đoàn viên kỳ lạ: những ngườiViệt đã chủ động vượt qua cách ngăn của hai bờ chiến tuyến để ngồi lại với nhautrong sự cưu mang thấm đẫm nghĩa tình...

Đúng một tuần sau ngày lên sóng sốđầu tiên, chương trình “Như chưa hề có cuộc chia ly...” nhận được một bức thưtừ Thanh Hóa của đại tá Đinh Hữu Tấn, nguyên phó chính trị sư đoàn anh hùng320A. Ông muốn nhờ tìm giúp đứa con nuôi tên Phước mà ông đã nhận trên đườngtruy kích đối phương vào ngày 23-3-1975.

Sự kiện gây nên nhiều ly tán nhất những ngày cuối chiến tranh diễn ra trên đường 7 (nay là quốc lộ 25), con đường huyết mạch nối từ Gia Lai về Phú Yên. Tháng 3-1975, sau lệnh “triệt thoái cao nguyên” của tổng thống chế độ Sài Gòn Nguyễn VănThiệu, hơn 200.000 thường dân chạy lẫn với lính tráng, xe pháo... trong hỗn loạn chiến tranh và rất nhiều ly tán xảy ra.

Nhưng sau cuộc chiến, sau mất mát chia lìa lại là những cuộc đoàn viên kỳ lạ: những người Việt đã chủ động vượt qua cách ngăn của hai bờ chiến tuyến để ngồi với nhau trong sự cưu mang thấm đậm nghĩa tình...

“Nguyễn Giải Phóng sinh ngày 21-3-1975...”

Thư đại tá Tấn ghi rằng: “Tôi là mộtngười lính già, đã tham gia hầu hết các cuộc chiến tranh của dân tộc. Vào bộđội lúc tướng De Castries sa lầy ở cánh đồng Mường Thanh... Đời người lính tôiđã từng tham gia các chiến trường Điện Biên, Thượng Lào, đóng quân ở cao nguyênMộc Châu, học lục quân khóa 12, rồi khi chiến tranh với đế quốc Mỹ tôi được cửra đảo Hòn Mê chiến đấu năm năm trời. Tiếp đó là B ngắn, rồi B dài - đi bộ vàoTây nguyên mở chiến dịch 1972”.

Đến ngày 8-3-1975, chiến dịch Tây nguyên lần thứ haimở màn. Ông Tấn đang là chủ nhiệm chính trị trung đoàn 48 (E48) chủ công của sư320A, đánh chặn quân đoàn 2 Việt Nam cộng hòa tại Chư Sê, đoạn tỉnh lộ 7 cắt raquốc lộ 14, rồi tiến tới đánh Cẩm Ga, Thuần Mẫn. Ngày 14, tổng thống Việt Namcộng hòa Nguyễn Văn Thiệu ra lệnh triệt thoái cao nguyên. Được tin toàn bộ binhlực còn lại của quân đoàn 2 địch rút chạy theo đường 7, E48 nhận lệnh vượt núicao đá tai mèo, cắt đường chặn dòng rút chạy tại Phú Túc, đánh thẳng vào CheoReo (tức Phú Bổn), chặn đường co cụm về miền duyên hải.

  Đại tá Đinh HữuTấn (trái) kể lại những câu chuyện trên đường 7 và ký ức về cậu con nuôi mà ôngtìm kiếm hơn 30 năm trời 

Tối 19-3, trung đoàn làm chủ CheoReo. Trên đường tiến vào ông Tấn nhận lệnh làm trưởng ban quân quản thị xã. Thịxã vẫn còn nhiều người dân, một số trụ trong một ngôi chùa đem đường sữa phasẵn mời bộ đội. “Lúc đó tình thương mến cao lắm, chúng tôi đón nhận sự chăm sóccủa bà con không một chút ngại ngùng”. Ông Tấn chọn căn nhà của một trung táViệt Nam cộng hòa bỏ trống, có cả sân đỗtrực thăng dã chiến trên nóc nhà để đặt sở chỉ huy.

Lúc đó trời đã tối. Bỗng thấy mộtngười còn mặc nguyên bộ đồ lính cộng hòa, tay kéo một phụ nữ chạy tắt qua sân,cúi lạy: “Trăm lạy các ông sĩ quan giải phóng! Vợ tôi sắp sanh. Nhờ các ông cứuvợ con tôi!”. Ông Tấn bất ngờ kêu: “Trời ơi, chúng tôi đực rựa cả, biết làm thếnào?”. Ông chợt nhớ đoàn cán bộ địa phương của Ama Thương, nguyên khu ủy viênKon Tum - Gia Lai - ở bên, cùng tiếp quản thị xã có một đội dân y, trong đó cócô Lan người Bắc Ninh, đi B năm 1965.

Ông nghĩ ngay sẽ mượn cô để đỡ đẻcho người phụ nữ. Được Ama Thương đồng ý, ông Tấn về gọi tập hợp mấy anh emtrinh sát quân ta đang đà truy kích, giải hàng binh, về nhận lệnh của chủ nhiệmchính trị trung đoàn. “Các cậu chuẩn bị đi đỡ đẻ!”. “Thủ trưởng đùa. Chúng emcòn chưa có người yêu!”. Nhưng khi nói rõ cần đi bảo vệ cho đồng chí Lan đỡ đẻ,anh em đồng ý liền.

Sáng sớm 21-3, người lính cộng hòaquay lại tìm ông Tấn. Ông cho biết tên là Nguyễn Hiếu Nghĩa (hay Hữu Nghĩa -ông Tấn không nhớ rõ), quê gốc ở Hưng Yên, cha mẹ di cư vào Nam năm 1954, mớiđi lính quân dịch, làm lái xe. Ông cảm ơn và xin phép đặt tên con là NguyễnGiải Phóng.

Ông Tấn biên vội mấy dòng vào một tờgiấy đưa cho anh Nghĩa để sau này tiện làm giấy khai sinh cho cháu bé. “Tôi,Đinh Hữu Tấn, chính ủy trung đoàn 48 quân giải phóng, chứng nhận anh NguyễnHiếu Nghĩa và vợ là..., sinh con trai ngày 21-3-1975 tại thị xã Cheo Reo, đặt tên làNguyễn Giải Phóng”.

Tiếp quản Cheo Reo tròn ba hôm,trung đoàn 48 nhận lệnh tiếp tục hành quân theo đường 7 tham gia giải phóngCủng Sơn. Lúc này đã có nhiều xe chiến lợi phẩm, ông Tấn đề nghị: “Chúng tôicần lái xe đi chiến dịch, anh có sẵn sàng không?”. Ông Nghĩa đồng ý ngay. Chiếndịch gấp gáp, ông Nghĩa mặc nguyên quần áo lính cộng hòa, lái chiếc xe Jeep lùnchở ông Tấn và người cần vụ Nguyễn Văn Niên (sau này là tiến sĩ luật, nguyênchủ tịch HĐQT Trung tâm thương mại Sông Hồng ở Matxcơva) chạy xuôi xuống CủngSơn. Giải phóng Củng Sơn xong, ngày tiến vào Tuy Hòa, 1-4-1975, là ngày ông Tấnchia tay người lái xe đặc biệt lần đầu tiên làm cha đó. Ông Nghĩa quay lại CheoReo...

Nuôi con đối phương

Ngay sau khi quân ta làm chủ CheoReo, ông Tấn đang điều khiển giao ban chính trị với các chính trị viên tiểuđoàn thì nghe báo cáo: hiện có rất nhiều trẻ em bị lạc cha mẹ. Đang mùa khônắng rát, nước uống hiếm hoi một chỉ vàng đổi được một biđông. Tình huống trẻlạc không lường trước nhưng không khẩn trương thì khó mà cứu lũ trẻ.

Ông Tấn ra lệnh lập tức đi tập trungtrẻ lạc dọc đường và trong rừng núi, đưa các em ra mặt đường để trung đoàn cửxe cơ giới (GMC chiến lợi phẩm) đi đón. Đến chiều tối hai xe GMC đầy những đứatrẻ lạc được đưa về thị xã Cheo Reo giao cho Ama Thương, người từ hôm sau thayông Tấn là trưởng ban quân quản.

Bác sĩ Ama Thương hiện nghỉ hưu tạiBuôn Ma Thuột. Ông Ama Thương cho biết khi đó ông cho một trung đội du kích đưacơm đưa gạo đi dọc đường 7, thấy tiếng khóc ở đâu là vạch rừng vào cho ăn đưavề. Khoảng 20 em đầu tiên cho đồng bào dân tộc làm con nuôi.

Sau về một lúc hai xe, cán bộ phânra: lớn thì cho về quê, nhỏ thì nhờ đồng bào nuôi. Đến năm 1976-1977 cha mẹ cácem đi tìm, nhận về hầu hết. Ông bảo: “Cán bộ bộ đội mình rất quan tâm đến trẻem. Trẻ nhỏ không đứa nào mặc cảm hay bị bỏ rơi”.

Hàng trăm gia đình đăng ký tìm conbị lạc trên đường 7. Đội tìm kiếm chúng tôi cũng đi dọc con đường không chỉ mộtlần. Gặp gỡ và ghi nhận: Không những không bị bỏ rơi mà trẻ còn được nâng niunhư bất cứ đứa trẻ nào khác. “Trẻ lăn đến đâu, bờ nôi ở đó”. Giản dị vậy thôi.

Nhưng, chuyện một chiếc xe chỉ huymà chở một đứa bé, chuyện một vị chính ủy mà nuôi con của “phía bên kia” thìkhông đơn giản như thế. Đứa trẻ trên xe hôm đó là Võ Văn Phước, người con nuôimà đại tá Đinh Hữu Tấn nhờ “Như chưa hề có cuộc chia ly...” đi tìm.

(THEO TUỔI TRẺ)