- JuliaGippenreyter là nhà tâm lý học người Nga (sinh 1930),điềukhôngtrongnuôidưỡngtrẻkèo anh tác giả nhiều cuốnsách về nuôi dưỡng trẻ. Bà đã có 10 lời khuyên trong giao tiếp với trẻ,những điều này được tác giả A. Chachko trên trang Slon.ru ghi lại.

Không sợ thay đổi cuộc sống

Nhiềubạn hỏi, cái gì tệ hơn – một đứa trẻ bị bỏ rơi vì mẹ đi làm suốt ngày,hay một đứa trẻ suốt ngày thấy mẹ khổ sở với việc nhà? Có ý kiến chorằng phải chọn một trong hai – hoặc sự nghiệp, hoặc con cái.

Thực tếthì, nếu bạn ở nhà với trẻ mà cảm thấy chán và không vui – hãy thay đổitình thế. Nếu bạn đi làm cả ngày, và cảm thấy cắn rứt vì bỏ con ở nhà –cũng nên thay đổi tình hình. Điều đó không có nghĩa là bỏ việc, mà nênnghĩ lại xem bạn cần loại công việc nào và bận đến mức nào.

Cần đáp ứngnhững cảm giác không thoải mái của bản thân. Cảm xúc là người dẫn đườngchính của mỗi chúng ta.

Julia Gippenreyter- nhà tâm lý học người Nga

Người ta trở nên hạnh phúc hơn khi cácthành phần của tâm hồn và lý trí thỏa thuận được với nhau. Không nên đènén bất cứ thành phần nào của bản thân, không vì con cái, vợ chồng haycông việc. Hãy nhạy cảm với chính mình và thoát khỏi ý nghĩ máy móc:hoặc bếp núc, hoặc địa vị xã hội. Cách đơn giản hóa như vậy không phùhợp với cuộc sống thực tế với nhiều cảm xúc và ý chí sẵn sàng thay đổi.Đừng sợ mạo hiểm, đừng ngại thay đổi quỹ đạo đời mình.

Không chờ phép màu

Cóbà mẹ hỏi: Nếu chồng tôi đi làm về khoảng 15 phút trước khi con đi ngủ,thì làm thế nào để bố con bắt thân với nhau?” Bắt thân thì có thể,nhưng trở thành một ông bố đúng nghĩa thì không thể chỉ dành 15 phút mỗingày.

Trong ký ức đứa trẻ sẽ có mẹ, bà, dì, bảo mẫu cùng với tínhcách,tư duy và thế giới quan của họ, nhưng không phải của bố. Bởi vì rấtnhiều thứ được đứa trẻ ghi nhận không qua lời nói trực tiếp, mà quaquan sát những người xung quanh và quan hệ giữa họ.

Những tương quan đósẽ ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ sau này. Do đó, rất đáng tiếc là đếnlượt đứa trẻ về sau sẽ không thể giáo dục con nó một cách đầy đủ, đơngiản là nó không biết phải làm thế nào, vì chính nó có được bố dạy dỗđâu. Không có phép màu nào ở đây.

Không bắt mình chơi với trẻ

Vớitrẻ, trước tuổi đến trường sống nghĩa là chơi. Nhưng quan trọng khôngphải là bạn chơi với con bao lâu, mà là chất lượng các trò chơi đó. Đừngép mình phải chơi với trẻ, chúng cảm nhận được là bạn chán. Hãy tìmnhững trò mà bạn khoái chơi cùng trẻ.

Ngoài chơi chung, bọn trẻcần tự chơi và sinh hoạt một mình. “Con tự làm”, “con tự nghĩ ra” sẽ dầnchuyển thành “con tự tư duy”. Bạn không thể tư duy hộ chúng. Do đó,quan trọng không chỉ có “ta cùng nhau”, mà còn cả “con tự”. Cần thảchúng ra, để chúng khỏi lúc nào cũng bám mẹ: con làm gì bây giờ? Chơitrò gì đi? Cần khéo léo rút khỏi trò chơi, để trẻ chơi một mình.

Hơnnữa, cha mẹ không nên xưng “chúng mình” trong hành động của trẻ. “Mìnhđi nhà trẻ”, “mình lên lớp hai”, “mình chuẩn bị đi học” rồi thì “mìnhthi đại học”. Cần cho trẻ phân biệt được đâu là “mình”, đâu là “tôi”.

Không “giáo dục” trẻ

Trẻthường được giáo dục theo những gì cha mẹ thấy quan trọng, theo quanđiểm của họ về việc trẻ cần hành xử như thế nào, và cuộc sống cần đượctổ chức thế nào. Tất nhiên, trẻ cần được bảo đảm an toàn và hạn chếnhiều thứ, ví dụ để không bị ngã từ tầng cao, hay để qua đường an toàn.

Để chúng ăn đúng bữa, ngủ và biết đi vệ sinh. Nhưng như thế chưa đủ đểgọi là hiểu. Hiểu được trẻ – nghĩa là biết nó muốn gì, có khó khăn gì,cái gì nó không thể làm, mơ ước gì và cái gì quan trọng.

Thường trẻ conthể hiện mong muốn của mình dưới dạng khá gay gắt: “con không muốn ngủ”,“con muốn ăn kem”, “con muốn mẹ ở nhà”. Tất cả những “muốn” và “khôngmuốn” đó chẳng qua là sự đảo dấu của những “phải”, “cần” mà bố mẹ haynói và coi là “giáo dục”.

Bố mẹ cần con ngủ và ăn đúng giờ, bố mẹ cần đilàm. Nhưng con trẻ cần gì? Có thể tôi phát biểu hơi cực đoan và phi lý,nhưng sự thực là nếu cha mẹ muốn hiểu và được trẻ cảm thông – hãy ngừnggiáo dục chúng.

Không nên lúc nào cũng đúng

Thôngthường cha mẹ coi giáo dục trẻ là dạy dỗ. Ta nói: hãy làm thế này, thếkia. Nếu trẻ không làm thế, ta chỉnh chúng. Tức là điều khiển chúng.Trường hợp tốt thì bố mẹ kiên trì “đọc đi, đọc đi, đọc đi – việc này cầnthiết”. Trường hợp tệ thì dọa dẫm “chơi máy tính nhiều thì mày sẽnghiện như ma túy” “học kém thì mày sẽ bị đuổi học và đi quét đường”.

Sựgiáo dục của chúng ta ép trẻ vào khuôn phép mà chúng ta cần, và tất cảnhững phê bình, dọa dẫm, trừng phạt nhằm cố định cái khuôn đó: “khôngđược thế này”, “phải thế kia”.

Nếu trẻ sai, thường cha mẹ vộichỉnh: “con biết cách cộng mà, bố đã dạy rồi…”. Nhưng thay vào đó, bạnthử giả sai đi, thử viết cho đứa trẻ lớp một là 2+5=6. Đứa trẻ sẽ hạnhphúc vì bố mẹ cũng sai! Trẻ em quen với việc chúng bị điều khiển, bịchèn ép, quen với suy nghĩ mình chẳng là gì cả. Đừng dạy dỗ trẻ, hãychơi với chúng.

Thực tế là ngay từ khi sinh ra, trẻ em đã có rất nhiềunăng lượng sống. Đa phần là nó sẽ tự phát triển. Khi 1 tuổi, đứa trẻ đãlà một nhân cách. Cần tôn trọng những mối quan tâm của nó và cho nó cơhội tự xác định.

Không ngăn trẻ, hãy cho nó đi đâu nó muốn

Chamẹ tất tả mặc quần áo cho con, vì muộn giờ đi học. Đứa trẻ thì ngồithõng, nghĩ ngợi về điều gì đó của riêng mình. Bởi vì nó đã biết: bố mẹsẽ mặc cho nó, dẫn nó đi – khi nào bố mẹ cần và đến nơi nào bố mẹ muốn.

Người ta sẽ nhào nặn nó. Thế còn nó, bản thân nó muốn gì? Quan tâm đếncái gì? Hãy hỏi nó, khi nó còn nhỏ – nó sẽ kể cho bạn. Nếu không thì sẽmuộn đấy – ở tuổi vị thành niên nó sẽ giấu bố mẹ những mối quan tâm củamình – vì nó đã quen với việc mình là đối tượng dạy dỗ, chứ không phảimột chủ thể tự xây nên cuộc sống của mình.

Động lực, mối quan tâmcủa trẻ cần được giữ như con ngươi và phát triển thêm. Cơ hội và khảnăng tìm được chính mình là bí quyết của hạnh phúc. Đứa trẻ luôn muốncái gì đó, và nếu mối quan tâm được nuôi dưỡng, nó sẽ đi theo con đườnghạnh phúc. Hãy để trẻ tìm thấy chính mình và đừng la hoảng “Giời ơi, nóđịnh trở thành người thế à?” Hãy để nó đi. Đứa trẻ hai tuổi nói chưasõi, nhưng đã nói “con tự!”.

Không lấy “giang hồ hiểm ác” ra dọa

Gầnđây có người hỏi tôi: “bà truyền bá chủ nghĩa nhân văn và tôn trọngtrẻ. Nhưng xã hội thì truyền bá bạo lực, tàn nhẫn và gian trá. Nếu đứatrẻ ở nhà trong trắng và êm ái, thì làm sao nó sẵn sàng ra ngoài, chí ítlà đến trường, là nơi có hệ thống mệnh lệnh và áp đặt?”

Câu trả lời củatôi thế này, khi ra ngoài thế giới, đứa trẻ càng nguyên vẹn thì lạicàng sẵn sàng và càng rắn rỏi. Nếu nó được thấu hiểu và tôn trọng càngnhiều, thì càng có khả năng hiện thực hóa các mối quan tâm của mình,càng dễ tự lập và có khả năng tự vệ trong những tình huống hà khắc.

Vàngược lại: nếu bạn dạy dỗ đứa trẻ một cách khắc nghiệt, nó sẽ yếu ớt hơnkhi ra ngoài.

Không quên nói về cảm xúc

Các nghiêncứu cho thấy việc phát triển trí tuệ cảm xúc (EQ) có vai trò to lớntrong việc đứa trẻ có khả năng xử lý các tình huống phức tạp trong tươnglai như thế nào. Để phát triển EQ cho trẻ, cần sử dụng từ điển cảm xúctrong giao tiếp.

Hãy sử dụng nhiều hơn những từ mô trả trạng thái củabản thân bạn và của trẻ, hãy gọi tên những lo lắng, đam mê, cảm xúc.

Julia Gippenreyter- nhà tâm lý học người Nga

Đứatrẻ cần được nghe về những cảm xúc của chính mình: “con đang muốn”,“con đang không hài lòng”, “con đang tức giận”, “con đang khóc”, “conrất muốn ăn kem nhưng bố không cho, và con thất vọng vì điều đó”

Hãykể cho trẻ nghe về bản thân nó, trạng thái, sự thay đổi cảm xúc. Hãychuyển những cơn giận dữ hay ăn vạ của trẻ thành cuộc trao đổi về cảmxúc của trẻ. Nhưng đừng làm việc đó một cách khó chịu, mà làm một cáchthấu hiểu. Và đừng hỏi kiểu “Tại sao con k0 nghe lời? Mình đã thỏathuận…”.

Nhiều khả năng là đứa trẻ không có câu trả lời cho những câuhỏi đó, còn bạn thì đang khóa lại những kết nối về cảm xúc mà chuyểnsang tranh luận logic.

Và cũng đừng quên nói cho trẻ cảm xúc củabạn: “con không chịu mặc áo, và điều đó làm mẹ buồn”, “mẹ rất tiếc,nhưng không thể cho con ăn thêm kem”.

Không quở mắng

“Chínhcon đã hứa chỉ xem nốt phim này!”. Chữ “chính” được gọi là quở mắng, vànó rất có hại. Đừng cấm đoán điều gì đó mà hãy đưa ra các luật lệ.Người ta không tranh cãi và mặc cả về luật lệ.

Trẻ nói: “con khôngmuốn đi ngủ”. Hãy tiếp lấy tâm trạng của trẻ: “con không muốn đi ngủ? Vàcon thất vọng vì điều luật này? Giá mà không có những điều luật! Đúngthế, có những điều luật rất khó chịu, nhưng mẹ không làm khác được, vìđó là luật”. Cuộc đối thoại như thế dễ dàng cho cả hai bên.

“Conthừa biết là chỉ được mua xe vào ngày sinh” – đây cũng là quở mắng. Khiđứa trẻ cần gì đó, đừng biến thành đàm phán, đừng tranh cãi từ ngữ, màđưa ra những giới hạn. Và quan trọng nhất là đừng giảng bài cho nó, màhãy hiểu nó “con rất cần ô tô, rất muốn nó. Nhưng bây giờ mẹ không thểmua nó cho con. Nhưng mẹ sẽ nhớ là con muốn có nó”.

Nhưng đừngquên là ngoài luật lệ thì trẻ con phải có quyền. Nếu như trẻ không nhậnđược thứ mà nó thực sự cần, nó sẽ phá vỡ các luật lệ bạn đặt ra, sẽ cãi,nói dối và giấu diếm. Trẻ sẽ tôn trọng các luật lệ của bạn, nếu bạn tôntrọng động cơ và quyền của nó.

Không đánh đổi thế giới thật với thiết bị công nghệ

Đặcđiểm của công nghệ là chúng cho tương tác tức thì. Đứa trẻ lớn lên bằngthiết bị công nghệ sẽ không quen với việc hành động của chúng khôngđược đáp ứng ngay. Một đặc điểm nữa: sự tương tác này bị hạn chế về vậtlý.

Một cái gạt nhẹ đã mang về một lượng thông tin rất lớn, do đó nókhông cho trẻ khả năng tìm hiểu các định luật vật lý về tương tác giữacác đồ vật. Và đặc điểm thứ ba: các mối quan hệ cảm xúc trên máy tính vàmạng xã hội nghèo nàn, bị hạn chế ở những hình thái định trước.

Chamẹ cần hiểu sự phong phú của thế giới thực và các tham số của nó. Hiểurằng các tham số nào bị rút gọn trong thế giới công nghệ. Khi bạn hạnchế trẻ sử dụng thiết bị công nghệ, hãy bù bằng những hoạt động mà quađó đứa trẻ nhận được những thứ mà công nghệ không có.

Hoạt động thể lực,tương tác với vật thật, tương tác cảm xúc với bố mẹ – đó là những thứcần được chú ý. Trong mạng xã hội không có mùi, không có động chạm, không ngữđiệu. Nếu chia sẻ cảm giác với trẻ, phát triển sự hứng thú với thế giớithực, thì đến khi trẻ đi học, chúng đã quen với việc hạn chế sử dụngthiết bị công nghệ. Và bản thân trẻ không muốn chơi điện thoại quá nửagiờ.

Phan Phương Đạt (dịch và giới thiệu)